آخرين خبر

در قرآن کریم، آیه ای داریم که صراحت دارد در اینکه شیطان از زمره جنّیان است. (الکهف/50).اگر این آیه را در کنار آیات دیگری چون: وَالْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نَارِ السَّمُومِ(الحجر/27)[و جن را پیش از آن، از آتش گرم و سوزان خلق کردیم!] و نیز «وَخَلَقَ الْجَانَّ مِنْ مَارِجٍ مِنْ نَارٍ(الرحمن/15) [و جن را از شعله‌های مختلط و متحرک آتش خلق کرد!] بگذاریم آنگاه این سوال مطرح می شود که خداوند شیطان را در قیامت چگونه عذاب خواهد کرد؟

اگر عذاب اخروی از سنخ آتش است که هست، آیا شیطان با این نوع عقاب، معذّب می شود یا خیر؟

پاسخ :

در جواب به این سؤال باید گفت: به دلایل مختلف روح استقلال دارد و در عین حال بی‌ارتباط با جسم نیست، و این دو تأثیر متقابل به یکدیگر دارند.1 بیشتر آیاتی که در قرآن مجید درباره رستاخیز وارد شده توضیح و تشریحی برای معاد جسمانی است. معاد در قرآن جز‌ء به شکل معاد جسمانی مطرح نشده است، به این معنا که به هنگام رستاخیز هم این جسم باز می‌گردد و هم «روح و جان»، لذا در قرآن از آن به «احیاء الموتی» زنده کردن مردگان تعبیر شده است، و اگر رستاخیز تنها جنبة روحانی داشت، زنده کردن اصلاً مفهومی نداشت.2

لذا در رستاخیز باید همان جسم سابق باز گردد تا روح با پیوستن به آن فعالیت خود را در یک مرحله عالی‌تر از سر گیرد و از نتایج اعمالی که انجام داده بهره‌مند شود.3

با توجه به آن چه گذشت، روشن می‌شود که عذاب الهی را روح و جسم هر دو تحمل می‌کنند و معاد هم، معاد «جسمانی ـ روحانی» است. نه جسمانی تنها و یا روحانی تنها. به هر حال بدن از روح تبعیت می‌کند.4 و آلت عذاب یا پاداش روح قرار می‌گیرد...

ب: اما عذاب‌ها: از آیات متعدد، بدست می‌آید که عذاب بر دو قسم می‌باشد، روانی و جسمانی که آتش یکی از عذاب‌های متنوع و متعدد روز رستاخیز است. بعضی از عذاب‌های متنوع جسمانی و آتشین که برای دوزخیان در نظر گرفته شده عبارتند از:

1. درخت زقوم که غذای گنهکاران است. همانند فلز گداخته در شکمها می‌جوشد. جوششی همچون آب سوزان؛ 2. پرتاب کردن در میان دوزخ و یا کشیدن و بردن به طرف دوزخ؛ 3. ریختن آب سوزان بر آنها5؛ 4. به زنجیر کشیدن و بستن با زنجیری که هفتاد ذرع است؛ 5. غذاهای گلوگیر و عذابی دردناک؛ 6. آتش بزرگ6؛ 7. هیزم جهنم می‌شوند و...

«وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ» جهنم میعادگاه همه آنها است.7 همان دوزخی که هفت در دارد و برای هر دری گروهی از پیروان شیطان تقسیم شده‌اند. (لها سبعة ابواب لکل باب منهم جزء مقسوم) این در حقیقت درهای گناهانی است که به وسیله آن، افراد وارد دوزخ می‌شوند، هر گروهی به وسیله ارتکاب گناهی و از دری.8 همه این عذاب‌ها جنبه جسمانی و روانی دارد که به علت اختصار از آن می‌گذریم.
از آیات متعدد، بدست می‌آید که عذاب بر دو قسم می‌باشد، روانی و جسمانی که آتش یکی از عذاب‌های متنوع و متعدد روز رستاخیز است

ج: جن‌ها: جنّ در اصل به معنی چیزی است که از حس انسان پوشیده است. از آیات قرآن استفاده می‌شود که «جنّ» یک نوع موجود عاقلی است که از حس انسان پوشیده شده و آفرینش آن در اصل از آتش یا شعله‌های صاف آتش است، و ابلیس نیز از همین گروه است.9 و نیز از آیات قرآن بر می‌آید که جنیان نیز از یک منظر به دو دسته تقسیم می‌شوند: 1. دسته‌ای از آنها مؤمن و مطیع هستند؛ 2. دسته دیگر کافر و سرکش. و همه آنه نیز دارای تکلیف و مسؤولیت هستند. در سوره الرحمن، آیه 15 آمده: «وَ خَلَقَ الْجَانَّ مِنْ مارِجٍ مِنْ نارٍ» 1. جنّ موجودی است که از شعله آتش آفریده شده، برخلاف انسان که از خاک آفریده شده است. گروهی از آنها صالح و گروهی دیگر ناصالح و کافرند. «وَ أَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذلِکَ»10 2. آنها دارای حشر و نشر و معاد هستند. 3. آنها قدرت نفوذ در آسمانها و خبرگیری و استراق سمع داشتند، و بعداً ممنوع شدند. 4. آنها با بعضی از انسان‌ها ارتباط برقرار می‌کردند و با آگاهی محدودی که نسبت به بعضی از اسرار نهانی داشتند به اغوای انسان‌ها می‌پرداختند. 5. در میان آنها افرادی یافت می‌شوند که از قدرت زیادی برخوردارند، همان گونه که در میان انسان‌ها نیز چنین است. 6. دارای تکلیف و مسؤولیت هستند. 7. دارای علم و ادراک و تشخیص حق و باطل و قدرت منطق و استدلال است. 8. آنها قدرت بر انجام بعضی کارهایی مورد نیاز انسان را دارند. 9. خلقت آنها در روی زمین قبل از خلقت انسان‌ها بوده است. 10. واجب شدن سجده در برابر آدم بر شیطان که بنا به تصریح قرآن آن روز از بزرگان طایفه جنّ بود11 دلیل بر فضیلت نوع انسان بر جنّ می‌باشد.12

با توجّه به نکات فوق در مورد «جن» به ویژه آیة 15 از سورة جن که آمده «و اما القاسطون فکانوا الجهنّم حطباً» امّا ظالمان آتشگیره و هیزم دوزخند. معلوم می‌شود که جنّیان هم دارای حشرو نشر و معاد هستند و عدّه‌ای از آنها عذاب می‎شوند.

در سوره شعرا آمده: «در آن هنگام گمراهان و معبودهای آنها به رو در آن (دوزخ) افکنده می‌شوند. ـ و نیز همه لشکریان ابلیس ـ آنها در آنجا نیز مخاصمه خواهند کرد و خواهند گفت: «به خدا سوگند که ما در گمراهی آشکار بودیم...»13

در حقیقت این سه گروه یعنی معبودان، و بت‌ها، عابدان و پرستش کنندگان گمراه و لشکریان ابلیس که دلالان این گناه و انحراف بودند، همگی در دوزخ جمع می‌شوند، اما به این صورت که آنها را یکی پس از دیگری به آن می‌افکنند.

چون «کبکبوا» در آیه 94 همین سوره (شعراء) در اصل از ماده «کب» است، «کب» به معنای افکندن چیزی به صورت در گودال آمده است، وتکرار آن «کبکب»، تکرار این سقوط را می‌رساند و این نشان می‌دهد که آنها به هنگام سقوط در دوزخ همانند سنگی می‌باشند که از بالای بلندی به دره‌ای پرتاب می‌شوند، نخست به نقطه‌ای افتاده و از آنجا به نقطه دیگر تا در قعر دره قرار گیرد.14
در سوره شعرا آمده: «در آن هنگام گمراهان و معبودهای آنها به رو در آن (دوزخ) افکنده می‌شوند. ـ و نیز همه لشکریان ابلیس ـ آنها در آنجا نیز مخاصمه خواهند کرد و خواهند گفت: «به خدا سوگند که ما در گمراهی آشکار بودیم...»

آنها در جهنم به مخاصمه و جدال پرداخته می‌گویند: به خدا سوگند ما در گمراهی آشکاری بودیم. علی ـ علیه السّلام ـ در نهج‌البلاغه می‌فرماید: از سرنوشت ابلیس باید عبرت گرفت. او کبر ورزیده و با تکیه بر اصل و نژاد برترش بر آدم فرخ فروخته و به دام تعصب افتاد. چنین بود که ابلیس دشمن خدا، پیشوای متعصبان و نیای مستکبران شد، تعصب را پی گذاشت و با خدا به ستیز برخاست، جامه‌ی عزت فروشی را غاصبانه تن پوش خود کرد و نقاب فروتنی را بیکفند! آیا نمی‌بینید که خداوند به کیفر تکبر خردش کرد، و به جرم خود بزرگ‌بینی بر زمین‌اش کوفت؟ در این جهان رانده‌ی درگاه خویشش ساخت و در دیگر جهان برایش آتش فروزان فراهم ساخت.15

پس اولاً شیاطین از جنس نار (آتش) هستند نه از جنس نور که اشتباهاً در سؤال مطرح گشت و بین نار و نور فرق است. نور از صفات خداوند است. البته ممکن است بین آن دو وجه اشتراک باشد و در ثانی طبق این آیه شریفه قرآن و آیات دیگر و کلام گوهربار حضرت علی ـ علیه السّلام ـ لشکریان شیطان و بت‌ها و پرستش کنندگان همه از آتش و چیزهای دیگر عذاب می‌بینند و در یک جا هستند خداوند در سورة صادر،‌آیة 85 خطاب به شیطان می‌فرماید: «املأَنّ جهنّم منکَ و ممن تبعک منهم اجمعین»؛ هر آینه جهنم را از تو و از هر کس از آنان که تو را پیروی کند، از همگی‎شان، خواهیم انباشت. البته اوّلاً آتش دوزخ با آتش دنیا بسیار فرق می‌کند و ثانیاً عذاب الهی هم متنوع و متعدد است عذاب فقط جسمانی نیست که عذاب شیاطین مشکل به نظر برسد. عذاب‎های شیاطین ممکن است از نوع عذاب روانی باشد. از آیات متعدد به دست می‎آید که بین کیفر و عمل تناسب است.16

آنچه به طور خلاصه قابل بیان است این است که:

1. معاد جسمانی روحانی است و عذاب الهی هم دو قسم است، جسمانی و روانی.

2. عذاب انواع مختلف دارد، عذاب با آتش بزرگ یکی از انواع عذاب است.

3. جنیان دو دسته‌اند: دسته‌ای از آنها صالح و مطیع هستند و گروهی دیگر ناصالح و سرکش.

4. جنیان از اتش خلق شده‌اند که شیطان یکی از آنها هست.

5. بین نار (آتش) و نور، فرق است. اگرچه بینشان وجه اشتراک و افتراق وجود دارد. نور از صفات خداوند است...

6. شیاطین هم عذاب می‌شوند. عذاب شیاطین ممکن است از نوع آتش کبری باشد و یا از نوع عذاب‌های روانی. باضافه این‌که بین آتش دنیا و عذاب اخروی فرق است...